Ιστορικό

Αλέκος Κοντόπουλος (1904-1975)
Ο Πρωτοπόρος της Αφαίρεσης,
μέσα από τα έργα και τα σχέδια της μόνιμης συλλογής της Δημοτικής Πινακοθήκης Λαμίας.

    Η Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας «Αλέκος Κοντόπουλος», ιδρύθηκε  το 1984 στο κτήριο της οδού Αινιάνων 6-8, στο κέντρο της Λαμίας, όπου στεγάζεται επίσης το Ιστορικό Αρχείο της πόλης, η Τράκειος Βιβλιοθήκη και η  Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου. Υπάγεται στο Δήμο Λαμιέων και πήρε το όνομα της, τιμής ένεκεν, από το όνομα του  Λαμιώτη ζωγράφου Αλέκου Κοντόπουλου.
Η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης της Λαμίας περιλαμβάνει 144 έργα και σχέδια του Αλέκου Κοντόπουλου, καθώς και μία σειρά από μοναδικά κεραμικά πιάτα, ζωγραφισμένα με ακρυλικές ύλες.
 Τα έργα της μόνιμης συλλογής είναι αντιπροσωπευτικά όλων των καλλιτεχνικών φάσεων από τις οποίες διήλθε ο καλλιτέχνης στην προσπάθειά του να διαμορφώσει το προσωπικό του ζωγραφικό ιδίωμα και σε αυτά εγγράφεται η πνευματική περιπέτεια ενός καλλιτέχνη ανήσυχου, που δε βολεύτηκε στις κατακτήσεις του καιρού του, αλλά  αναζήτησε με πάθος την πνευματικότητα και την ειλικρίνεια στην τέχνη.
Συνοπτικά, η συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης Λαμίας περιλαμβάνει:

• πρώιμα έργα, από την περίοδο των σπουδών του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας (1923-1929): Στα έργα αυτά γίνεται φανερή η επιρροή των δασκάλων του, του Γεώργιου Ιακωβίδη, του Νικολάου Λύτρα και του Δημητρίου Γερανιώτη.  Κυριαρχεί η ρεαλιστική διατύπωση των μορφών και του τοπίου, με έμφαση στις περιγραφικές αξίες και τα ακαδημαϊκά  γαιώδη χρώματα.

Αλέκος Κοντόπουλος Η μητέρα του Καλλιτέχνη, 1923 Ελαιογραφία σε ξύλο

•  σχέδια,  από την περίοδο της μαθητείας του στις Ακαδημίες Colarossi και Grande Chaumiere, στο Παρίσι (1930-1934): 

Τα γυμνά του, αποκαλύπτουν επιρροές κυρίως από τον Ενγκρ, με το νατουραλιστικό πλάσιμο και την απόδοση των λεπτομερειών. Μία αξιολογότατη σειρά προσωπογραφιών, καμωμένων με μολύβι και  σινική μελάνη, όπως αυτή του Κωστή Παλαμά, του αρχαιολόγου και ακαδημαϊκού Κ. Ρωμαίου, καθώς και η αυτοπροσωπογραφία του Αλέκου Κοντόπουλου, εντάσσονται στη συλλογή. 

Αλέκος Κοντόπουλος Γυμνό, 1931 Σχέδιο με μολύβι σε χαρτί	Αλέκος Κοντόπουλος Κωστής Παλαμάς, 1940 Σχέδιο με συνική σε χαρτί

 Τα χρόνια αυτά επηρεάζεται από τις κατακτήσεις της γαλλικής ζωγραφικής  που έχει την ευκαιρία να γνωρίσει στα γαλλικά μουσεία.

• έργα διαφορετικά μεταξύ τους, που αποκαλύπτουν την επίδραση των σύγχρονων καλλιτεχνικών τάσεων στο έργο του Κοντόπουλου (1934-1950): Επηρεάζεται κυρίως από τους τους μετα- ιμπρεσσιονιστικούς απόηχους και το Σεζάν, τους  Κυβιστές,  Μπρακ και  Πικάσο, τους Φωβιστές, κυρίως τον Ματίς. Γονιμοποιώντας διαρκώς το καλλιτεχνικό του αισθητήριο και μένοντας ανήσυχος και δεκτικός πλησιάζει όλο και περισσότερο, στο σχηματισμό και  την ολοκλήρωση της δικής του εικαστικής γλώσσας.

Αλέκος Κοντόπουλος Παρίσι, 1950 Ακριλικό σε χαρτί

• έργα και σχέδια, από την περίοδο της κατάκτησης της Αφαίρεσης (1950 και μετά): Ο καλλιτέχνης  απελευθερώνεται από τους περιορισμούς που θέτει στη ζωγραφική η υποχρέωση να  απεικονίζει, όσο πιστότερα γίνεται, την ορατή πραγματικότητα.
   Η Τέχνη του Κοντόπουλου, ενδιαφέρεται να αποκαλύψει και να εκφράσει μια άλλη πραγματικότητα, πιο εσωτερική και πιο  γνήσια καλλιτεχνικά. Αξιοποιεί το χρώμα,  ως κύριο φορέα και εκφραστικό στοιχείο των συγκινήσεών του και μετατρέπει τη σύνθεση σε ποιητική συμφωνία χρωμάτων. Ο «αντικειμενικός» κόσμος χάνεται τελείως και στη θέση του αποκαλύπτεται η εσωτερική, μοναδική και ανεπανάληπτη, θέαση του καλλιτέχνη.

Αλέκος Κοντόπουλος Καράβι, 1961 Ελαιογραφία σε ξύλο

Η Τέχνη αποκτά το δικαίωμα να διακηρύξει τη δική της αποστολή, την ιδιαίτερη οντότητά της, την κατηγορηματική αυτονομία της και να διερευνήσει περιοχές ευαισθησίας, μέσα από τους δικούς της υποκειμενικούς μύθους και τους δικούς της ξεχωριστούς κώδικες. Πολλές φορές, η ανεικονική γραφή του Αλέκου Κοντόπουλου χρησιμοποιεί τα παγκόσμια αρχέτυπα και τα διαχρονικά σύμβολα του ελληνικού πολιτισμού, σε μια προσπάθεια να ζωντανέψει το χαμένο συλλογικό μύθο που ενέπνεε και εμψύχωνε τους καλλιτέχνες άλλων ιστορικών περιόδων, πριν την επέκταση του τεχνικού πολιτισμού και του απόλυτου ορθολογισμού. Ποιος μπορεί να ζητήσει από την Τέχνη να αποκηρύξει τη δική της αυτόνομη έκφραση και από τον καλλιτέχνη να αποκηρύξει το δικαίωμα να ανακαλύψει αυτή την αυτονομία, μέσα από τους δικούς του υποκειμενικούς μύθους;
Από το 1950, ο Αλέκος Κοντόπουλος  αναγνωρίζεται διεθνώς ως ένας από τους πρωτοπόρους της αφαιρετικής γραφής.  Έχει χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς τέχνης ως «ποιητής ζωγράφος» και « ζωγράφος του νέου Ουμανισμού», γιατί πασχίζει μέσα από την Τέχνη να βρει τη χαμένη ισορροπία και να οδηγηθεί ξανά στις πηγές του μαγικού που περιέχει ο άνθρωπος στην καρδιά του, στη βαθύτερη φύση του.  Η τέχνη δεν είναι το μέσον για τη διάδοση και επιβολή θεωριών και ιδεολογιών.
Είναι αξία από μόνη της και προτείνει στον άνθρωπο τη δημιουργική ρέμβη, την  παύση  της φλύαρης σκέψης μπροστά στις αισθήσεις και το μυστήριο.

Αλέκος Κοντόπουλος Σύνθεση, 1951 Ακρυλικό σε χαρτί

Δεν είναι όμως μόνο ο υποκειμενικός μύθος, τα διαχρονικά σύμβολα  και η θέαση «εκ των έσω» που διαμορφώνουν την προσωπική γραφή του Αλέκου Κοντόπουλου. Στο έργο του, αναγνωρίζουμε επίσης την επίδραση της μοντέρνας φυσικής και της διατύπωσης της θεωρίας της Σχετικότητας, από τον Αϊνστάιν. Στα «Αισθητικά Δοκίμια» που συνέγραψε ο ίδιος ο καλλιτέχνης τη δεκαετία του ΄50, προσδιορίζει, για παράδειγμα, την υπόσταση του «χώρου» στο σύγχρονο έργο τέχνης φανερά επηρεασμένος από το χωροχρόνο του Αϊνστάιν.
 Γράφει, το 1953:
 «Πώς διαμορφώνεται ο χώρος του σύγχρονου έργου; Είναι βέβαιο ότι τον προσδιορίζουν οι δύο διαστάσεις. Θέλει να αγνοεί την Τρίτη διάσταση της προοπτικής, όπως μας την υπέβαλε η Αναγεννησιακή παράδοση. Όμως υπάρχει αυτή η Τρίτη διάσταση κατά ένα άλλο και διαφορετικό τρόπο. Τεχνικά, στο σημείο αυτό βρίσκεται ο ουσιώδης και ειδικός χαρακτήρας του σύγχρονου έργου που δεν είναι ούτε όπως ο χώρος της Αναγέννησης, ούτε των παλαιότερων έργων τέχνης. Η Τρίτη διάσταση δεν καθορίζεται από τη στεγνή λογική του «σημείου όρασης» και των γραμμών που συγκλίνουν κατά μία κοινή και παραδεδεγμένη έννοια, αλλά γίνεται μια διάσταση χρονικής διάρκειας. Δημιουργείται κατά το χρονικό διάστημα που υπάρχει μεταξύ της αντίληψης του εξωτερικού αντικειμένου ή ακόμα της ενορατικής σύλληψης του καλλιτέχνη και της πραγματοποίησης του έργου τέχνης, κατά τη διάρκεια της οποίας υφίσταται η αρχική αντίληψη, τη μορφολογική μεταφορά. Με άλλα λόγια, η προοπτική δεν είναι εξωτερική, αλλά εσωτερική, δεν είναι διάσταση, αλλά χρόνος. Δεν είναι μια εμπειρική προοπτική, αλλά «ανθρώπινη». Έτσι, ο «χώρος» μέσα στον οποίο κινείται και ζει το σύγχρονο έργο δεν είναι ένας «χώρος» ανοιχτός, αλλά ένας κλειστός «χώρος» συμπύκνωσης και συνεκτικότητας. Οι διασπαρμένες μορφές των φαινομένων ενώνονται με μια θέληση ολοκλήρωσης, σε μια αρχιτεκτονική σύνθεση δημιουργίας και ύψους. Υπάρχει μια ακριβολογημένη έμφαση συνθετικότητας. Κατά συνέπεια, το γεγονός της ώριμης ζωγραφικής του καιρού μας, είναι μια ζωγραφική εσωτερικής αίσθησης που αντικατέστησε μια ζωγραφική εξωτερικής ερμηνείας».
Στη συνάντηση δύο επετείων, των 100 χρόνων από τη γέννηση του ζωγράφου Αλέκου Κοντόπουλου και των 20 χρόνων από την ίδρυση της Δημοτικής Πινακοθήκης Λαμίας, εγκαινιάστηκε στις 23 Οκτωβρίου 2004, η   μόνιμη έκθεση έργων του Αλέκου Κοντόπουλου στην Κύρια Αίθουσα και η έκθεση σχεδίων του στη Μεσαία Αίθουσα της Δημοτικής Πινακοθήκης Λαμίας.

  Η μόνιμη έκθεση εκπληρώνει καταρχήν την ηθική υποχρέωση του Δήμου Λαμιέων προς τη μνήμη του καλλιτέχνη, ο οποίος αγαπούσε και τιμούσε την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Λαμία.
Ταυτόχρονα, δίνει στην πόλη το προνόμιο να μετέχει δυναμικά στο σύγχρονο πολιτισμό, στον τομέα των εικαστικών, με αφορμή και εφαλτήριο την αξιόλογη συλλογή της  μόνιμης έκθεσης που σηματοδοτεί σταθερά  τη συνέχεια και την αλήθεια της καλλιτεχνικής αναζήτησης και έκφρασης. Οι λειτουργίες της πόλης αναζωογονούνται μέσα από αυτήν την προσφορά τέχνης  και ενδυναμώνονται προς την επίτευξη του «ευ ζην» των πολιτών, το οποίο αποτελεί την ίδια την εντελέχεια της πόλης και της ζωής σε κοινωνία. Τα μέλη της κοινωνίας δεν  πρέπει να αντιμετωπίζονται ως απλές αγοραστικές μονάδες στο φαύλο κύκλο μιας ατέλειωτης κατανάλωσης που τάζει την ευτυχία και ποτέ δεν την εκπληρώνει, αλλά την αναβάλλει συνεχώς για την επόμενη αγορά, σε ένα μάταιο, σισύφειο αγώνα.

Οι 2x2 Saxophone Quartet από αριστερά: Κατερίνα Γεωργιάδου, θανάσης Φυσέκης, Δημήτρης Παπαγγελόπουτλος και Alice Lambarce.

Είναι ανάγκη, η πόλη να δίνει στους πολίτες τα αναγκαία ερεθίσματα για την καλλιέργεια και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους, φέρνοντάς τους σε επαφή με την Τέχνη. Η Έκθεση συμβάλλει σε αυτό και στην αισθητική αγωγή των νέων της πόλης μας, οι οποίοι δέχονται τα πρώτα ερεθίσματα στην πόλη που γεννιούνται και μεγαλώνουν και συχνά η ύπαρξη ή μη τέτοιων ερεθισμάτων, καθώς και η διαβάθμιση της ποιότητας αυτών των ερεθισμάτων, επηρεάζει τις μετέπειτα επιλογές τους στη ζωή και την αποδοχή ή απόρριψη της τέχνης. Μόνον η επαφή με την αληθινή τέχνη, μπορεί να εξασκήσει το μάτι και το αισθητήριο του κοινωνού της και να του μορφώσει προσωπικό αξιολογικό κριτήριο και την ικανότητα της διάκρισης. Αυτή η Τέχνη, καμμία σχέση δεν έχει με την αβασάνιστη μαζική παραγωγή «έργων τέχνης», κακέκτυπων μιμήσεων που συνδέονται περισσότερο με τις μόδες και το λαιφστάιλ, παρά με μια γνήσια καλλιτεχνική δημιουργία.
 Σε τέτοιους καιρούς το έργο και η προσωπικότητα του Αλέκου Κοντόπουλου συνιστούν σημείο αναφοράς και δίνουν το μίτο για την ουσιαστική έξοδό μας από τις σκιές του επίπλαστου.  Σε μια εποχή άκρατου καταναλωτισμού των πάντων και αποθέωσης του εφήμερου, στεκόμαστε στο έργο του Αλέκου Κοντόπουλου ακολουθώντας και την αρχαία ρήση: «Ανάγκη στήναι». Είναι ανάγκη να σταθούμε για να εμβαθύνουμε , να ερμηνεύσουμε και να δώσουμε στην Τέχνη το χρόνο που χρειάζεται, για να μας δώσει σχήμα και ουσία.

Με αφορμή τη μόνιμη έκθεση έργων του Αλέκου Κοντόπουλου, θα εξακτινωθούν ποικίλες δράσεις με σκοπό την έρευνα και τη γνωριμία με πτυχές  του έργου και της προσωπικότητας του ζωγράφου, που μας είναι μέχρι σήμερα άγνωστες ,ή ατελώς γνωστές, όπως για παράδειγμα :

Το δοκιμιογραφικό του έργο, στο οποίο τεκμηρίωσε τις νέες κατευθύνσεις στην τέχνη. Στα «αισθητικά του δοκίμια» που εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1953 και έκτοτε δεν επανεκδόθηκαν, αποκαλύπτεται ένας διανοούμενος καλλιτέχνης που θέλησε να αφήσει και γραπτή μαρτυρία των αναζητήσεών του,«κτήμα ες αεί», κάθε ενδιαφερόμενου.   
 
Οι εικονογραφήσεις λογοτεχνικών κειμένων για έντυπα και εφημερίδες,  είναι ένα άλλο πεδίο δράσης του καλλιτέχνη, ιδιαίτερα αγαπητό από τον ίδιο και άγνωστο ακόμη και στους ειδικούς. Όπως ομολογούσε, όταν άκουγε μια ιστορία αμέσως τη φανταζόταν με εικόνες.  
Τέλος, είναι αξιοσημείωτο και ιδιαίτερα εντυπωσιακό το εικαστικό έργο που παρήγαγε ο Αλέκος Κοντόπουλος, κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο , ως μουσειακός καλλιτέχνης.

Πέρα από την περίφημη τοιχογραφία, διαστάσεων 6μ. Χ 2.80μ., που κοσμεί το κλιμακοστάσιο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Αθήνας που οδηγεί από το ισόγειο στον α΄όροφο και  απεικονίζει τη δραστηριότητα των κεραμουργών στον αρχαίο Κεραμικό με τη θεά

 Αθηνά να ίσταται στο μέσον της σύνθεσης και να επιθεωρεί τις εργασίες, φιλοτέχνησε πάνω από 500 σχέδια με παραστάσεις από την αρχαία αττική αγγειογραφία.  Ένας  σημαντικός αριθμός αυτών των σχεδίων ενσωματώθηκε  στο CORPUS VASORUM, που εξέδωσε η UNESCO το 1955.

Προσωπογραφίες από την Αίθουσα σχεδίων της Δημοτικής Πινακοθήκης Λαμίας

  Η Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας  διοργανώνει επίσης περιοδικές εκθέσεις σε συνεργασία άλλους φορείς όπως, η Ένωση Ελλήνων Χαρακτών, η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, η Δημοτική Πινακοθήκη Αθήνας κ.α. Επίσης, ξεναγεί μαθητές σε οργανωμένες επισκέψεις στο χώρο της και από το Σεπτέμβριο πραγματοποιεί το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με αντικείμενο την ιστορία της τέχνης και βασισμένο στα έργα του Αλέκου Κοντόπουλου.